Υγεία

Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική - Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία

Γράφει ο Χρήστος Β. Σκαρλέας, Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, Αν. Διευθυντής Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και Τμήματος Ακτινοχειρουργικής Εγκεφάλου Gamma – Knife, ΥΓΕΙΑ.

Η Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική ΚΝΣ (Stereotactic Radiosurgery, SRS), είναι η ακτινοθεραπευτική τεχνική, που συνδυάζει τη χορήγηση υψηλής δόσης ακτινοβολίας σε μία (1) εφάπαξ συνεδρία ή με τη μορφή κλασματοποιημένων δόσεων, όταν απαιτούνται, μέχρι 5 συνεδρίες (fractionated Stereotactic Radiosurgery - fSRS). 

Το 1968 κατασκευάζεται το πρώτο Gamma - knife με 179 πηγές Κοβαλτίου. Στις επόμενες δεκαετίες η τεχνολογία της ακτινοθεραπείας αναπτύσσεται ραγδαία δημιουργώντας τους γραμμικούς επιταχυντές που σήμερα έχουν αντικαταστήσει ολοκληρωτικά τις μονάδες Κοβαλτίου.

Στη δεκαετία του ’80 οι γραμμικοί επιταχυντές αρχίζουν να χρησιμοποιούνται για θεραπείες Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής.

Το 1982 στο Παρίσι και το Μπουένος Άιρες, οι Betti και Derechinsky καθώς και οι Colombo και συνεργάτες στη Vicenza της Ιταλίας αναπτύσσουν την στερεοτακτική ακτινοχειρουργική με γραμμικό επιταχυντή.

Έκτοτε η πρόοδος στην ακτινοθεραπευτική ογκολογία διαρκώς εξελίσσει τα συστήματα ακτινοχειρουργικής με γραμμικό επιταχυντή, διαθέτοντας λογισμικά τρισδιάστατου σχεδιασμού θεραπείας, λογισμικά συνένωσης απεικονιστικών μεθόδων (image fussion), μικροκατευθυντήρες πολλαπλών φύλλων (micro-multileaf collima-tors, mMLC), συστήματα απεικονιστικής καθοδήγησης (IGRT, image guided radio-therapy), πριν ή  και κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης.

Έτσι, σήμερα η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική αντιμετωπίζει ανεγχείρητους λόγω θέσης όγκους (γειτνίαση με το εγκεφαλικό στέλεχος, το οπτικό χίασμα, τα κινητικά κέντρα, τα κέντρα ομιλίας) υποτροπές από προηγηθείσα ακτινοθεραπεία και χαμηλής κακοήθειας γλοιώματα ή νόσους άλλου ιστολογικού τύπου με γνωστή ανταπόκριση στην ακτινοβολία.

Αναφορικά με τη φύση της ακτινοβολίας που χρησιμοποιείται, σήμερα εφαρμόζονται τρεις μέθοδοι Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής – Στερεοτακτικής Ακτινοθεραπείας.

1. Gamma - knife με τη χρήση ακτίνων γ από πηγές κοβαλτίου (60Co)
2. Ακτινοχειρουργική με γραμμικό επιταχυντή με τη χρήση ακτίνων  Χ, 6 MV (Χ-knife, Cyberknife)
3. Ακτινοχειρουργική με τη χρήση πρωτονίων - νετρονίων υψηλής ενέργειας 

Νεότερες Στερεοτακτικές μέθοδοι

Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία εκτός ΚΝΣ (Stereotactic Body Radiotherapy -  SBRT), ονομάζεται η ακτινοθεραπευτική τεχνική με τη χορήγηση υψηλών δόσεων ακτινοβολίας (? 6 Gy ανά συνεδρία στην περιφέρεια του όγκου - στόχου), σε μικρό αριθμό (1 έως 5, ή σε αιτιολογημένες κλινικές περιπτώσεις έως 6) συνεδριών.

Η κλασματοποίηση της δόσης στην στερεοτακτική ακτινοθεραπεία επιτρέπει τη χρήση μικρότερου αριθμού πεδίων αλλά και την αντιμετώπιση όγκων μεγαλύτερων των 3.5 cm.

Ενδείξεις SRS –SRT σε ενδοκρανιακές παθήσεις

1. Όγκοι Εγκεφάλου (Πρωτοπαθείς, Καλοήθεις - Κακοήθεις): Μηνιγγίωμα του  σηραγγώδους κόλπου, Μηνιγγίωμα εκτός σηραγγώδους κόλπου, Ακουστικό Νευρίνωμα, Αδένωμα Υπόφυσης, Υποτροπή γλοιώματος, Μυελοβλάστωμα Ενηλίκων, Αιμαγγειοπερικύττωμα (μονήρης ινώδης όγκος), Μεταστάσεις, Κρανιοφαρυγγίωμα, Αναπλαστικό Επενδύμωμα, Λέμφωμα ΚΝΣ
2. Όγκοι βάσης κρανίου: Χόρδωμα – Χονδροσάρκωμα, Σφαγιτιδικό Παραγαγγλοίωμα (glomusjugulares)
3. Αγγειακές δυσπλασίες: Αρτηριοφλεβώδης Δυσπλασία Εγκεφάλου (AVMs), Σηραγγώδες αιμαγγείωμα
4. Λειτουργικές Διαταραχές: Νευραλγία Τριδύμου, Ιδιοπαθής Τρόμος, Τρόμος Ν. Parkinson, Χρόνιος Πόνος, Επιληψία
5. Πρωτοπαθείς και Δευτεροπαθείς όγκοι σπονδυλικής στήλης και ΝΜ 
6. Όγκοι οφθαλμικού κόγχου - οφθαλμικοί όγκοι: Μελάνωμα οφθαλμού, Αιμαγγείωμα οφθαλμικού κόγχου, Μηνιγγίωμα ελύτρου οπτικού νεύρου

Ενδείξεις SRT –SBRT σε εξωκρανιακές παθήσεις

1. Μη Μικροκυτταρικός καρκίνος πνεύμονα
2. Ηπατοκυτταρικός καρκίνος ήπατος
3. Κακοήθη νεοπλάσματα παγκρέατος
4. Ολιγομεταστατική νόσος
5. Δευτεροπαθείς πνευμονικές μεταστάσεις
6. Δευτεροπαθείς ηπατικές μεταστάσεις
7. Δευτεροπαθείς μεταστάσεις επινεφριδίων
8. Κακοήθη νεοπλάσματα πυέλου 
9. Γυναικολογικός καρκίνος
10. Καρκίνος προστάτη
11. Κακοήθη νεοπλάσματα κεφαλής - τραχήλου.

Η Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη για τη θεραπεία ασθενών, για τους οποίους δεν υπήρχαν θεραπευτικές επιλογές συμπεριλαμβανομένων ασθενών που δεν είναι υποψήφιοι για χειρουργική επέμβαση και ασθενών που έχουν ήδη λάβει ακτινοθεραπεία στο παρελθόν.

Το υψηλό επίπεδο ακρίβειας στη στόχευση του όγκου-στόχου επιτρέπει την ασφαλή παροχή πολύ υψηλότερων δόσεων ακτινοβολίας απ’ ότι μπορεί να επιτευχθεί με συμβατική κλασματοποιημένη ακτινοθεραπεία κρατώντας ελάχιστη τη δόση στους υγιείς φυσιολογικούς ιστούς με ελάχιστες παρενέργειες. Είναι πολύ πιθανό να εξαλείψει τον όγκο αυξάνοντας τα ποσοστά του τοπικού ελέγχου.

Η ολοκλήρωση της θεραπείας  σε σύντομο χρονικό διάστημα επιτρέπει την ταχύτερη ανάρρωση του ασθενούς και την επιστροφή του στην καθημερινή δραστηριότητα με όλο το ψυχολογικό όφελος. Επιπλέον η εφαρμογή Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής εγκεφάλου και Στερεοτακτικής Ακτινοθεραπείας σώματος στον ασθενή δεν επηρεάζει τη δυνατότητα να υποβληθεί στο μέλλον σε οποιαδήποτε θεραπεία, αν αυτό χρειαστεί.

*Άρθρο του Χρήστου Β. Σκαρλέα, Ακτινοθεραπευτή Ογκολόγου, Αν. Διευθυντή Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και Τμήματος Ακτινοχειρουργικής Εγκεφάλου Gamma – Knife, ΥΓΕΙΑ.