Υγεία

Σύγχρονη ακτινοθεραπεία: εξατομικευμένη και στοχευμένη

Γράφει ο Κωνσταντίνος Δαρδούφας, Ακτινοθεραπευτής – Ογκολόγος, Διευθυντής Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ΥΓΕΙΑ.

Η ακτινοθεραπεία αποτελεί, μαζί με το χειρουργείο και τις συστηματικές θεραπείες, έναν από τους τρεις βασικούς πυλώνες στην αντιμετώπιση του καρκίνου.

Εφαρμόζεται σε περισσότερο από το 50% των πασχόντων από καρκίνο σήμερα, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις (π.χ. σε καρκίνο του προστάτη ή σε νεοπλάσματα κεφαλής και τραχήλου) αποτελεί τη μοναδική θεραπεία που εφαρμόζεται με στόχο την ίαση του ασθενούς. Τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας την τεχνολογική πρόοδο, η ακτινοθεραπεία έχει γνωρίσει μεγάλη άνθηση και ακόμα πιο ευρεία, ασφαλή και επιτυχή εφαρμογή.

Οι εξελιγμένες τεχνικές ακτινοθεραπείας, οι οποίες αναδείχθηκαν τα τελευταία χρόνια με τους νέους γραμμικούς επιταχυντές, αποτελούν πλέον μονόδρομο για τους ασθενείς μας, καθώς εξασφαλίζουν όχι μόνο το βέλτιστο ογκολογικό αποτέλεσμα, αλλά και ποιότητα ζωής, ελαχιστοποιώντας τις απώτερες παρενέργειες.

Ενδεικτικά αναφέρονται η ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (Intensity Modulated Radiation Therapy – IMRT) και η τοξοειδής ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (Volumetric ModulatedArc Therapy – VMAT), οι οποίες, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες λεπτές δέσμες με διαφορετική ένταση, καταφέρνουν να συγκεντρώσουν την ακτινοβολία στον όγκο, εναποθέτοντας μη κλινικά σημαντικές δόσεις στα υγιή όργανα. Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονται ευρέως τόσο διεθνώς όσο και σε επιλεγμένα κέντρα στη χώρα μας.

Η σωστή εφαρμογή της ακτινοθεραπείας προϋποθέτει την αναγνώριση του στόχου και την εφαρμογή της ακτινοβολίας με απόλυτη ακρίβεια στον όγκο-στόχο, ενώ ταυτόχρονα προστατεύονται οι πέριξ υγιείς ιστοί. Σε αυτό το πλαίσιο, απαραίτητο συμπλήρωμα κάθε σύγχρονης ακτινοθεραπευτικής τεχνικής αποτελεί η απεικονιστική καθοδήγηση της ακτινοβολίας (Image-Guided Radiation Therapy –IGRT). Το IGRT αποτελείται από αξονικό τομογράφο ενσωματωμένο στον γραμμικό επιταχυντή και παρέχει τη δυνατότητα λήψης εικόνων στη θέση θεραπείας, ένα λεπτό πριν ξεκινήσει η ακτινοβόληση. Ακολουθεί αυτόματη διόρθωση της θέσης με ακρίβεια χιλιοστού, εξασφαλίζοντας ότι αυτό που επιμελώς έχει σχεδιαστεί εφαρμόζεται επακριβώς, και τότε μόνο αρχίζει η ακτινοβόληση.

Σημαντική θέση κατέχει σήμερα και η Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία και Ακτινοχειρουργική (Stereotactic Radiotherapy – Radiosurgery), χρησιμοποιώντας γραμμικούς επιταχυντές ή και το Gamma Knife. Στόχο αποτελούν όγκοι μικρών διαστάσεων, μεταστατικοί ή μη, τόσο ενδοκρανιακώς όσο και οπουδήποτε αλλού στο σώμα. Κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας ή σε μικρό αριθμό συνεδριών(-5) μπορούν να προσφέρουν εφάμιλλα αποτελέσματα με ένα πολυήμερο σχήμα ακτινοθεραπείας ή ένα ανοιχτό χειρουργείο.

Τα τελευταία χρόνια, στο Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του ΥΓΕΙΑ έχουμε πάει ένα βήμα παρακάτω εφαρμόζοντας δύο μεθόδους για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο και παράλληλα με μεγάλα κέντρα του εξωτερικού. Πρόκειται για την ακτινοθεραπεία με τεχνική ελέγχου της αναπνοής(Elekta Active Breathing Coordinator – ABC) και το πρωτοπόρο σύστημα ποιοτικού ελέγχου της ακτινοθεραπείας εγκεφάλου RT Safe.

Η ακτινοθεραπεία με ελεγχόμενη αναπνοή (ABC) είναι η χορήγηση ακτινοθεραπείας αποκλειστικά στη βαθιά εισπνοή, με τη βοήθεια εξοπλισμού που εφαρμόζεται στον γραμμικό επιταχυντή και μοιάζει με σπειρόμετρο. Στη βαθιά εισπνοή αφενός μεγιστοποιείται η απόσταση ανάμεσα στο θωρακικό τοίχωμα/μαστό και στην καρδιά/πνεύμονα,βελτιστοποιώντας την προστασία τους, αφετέρου ελαχιστοποιείται η κίνηση του θώρακα λόγω της αναπνοής και έτσι αυξάνεται η ακρίβεια στόχευσης.

Είναι μια μέθοδος η οποία βρίσκει κατεξοχήν εφαρμογή στην ακτινοθεραπεία αριστερού μαστού και λεμφωμάτων, καθώς και σε στερεοταξίες ιδίως του πνεύμονα και του ήπατος.

Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθεί ότι η ανοσοθεραπεία, το πιο καινούργιο και ταχέως αναπτυσσόμενο όπλο κατά του καρκίνου, συνδυάζεται άριστα με την ακτινοθεραπεία. Η τελευταία φαίνεται να προάγει μια σειρά από ανοσολογικά συστηματικά φαινόμενα στους όγκους που ενισχύουν ή και προκαλούν τη δράση της ανοσοθεραπείας ακόμα και σε λιγότερο ανοσοευαίσθητους όγκους. Απόδειξη του ανοσοδιεγερτικού αποτελέσματος της ακτινοθεραπείας είναι το αποπτωτικό φαινόμενο (abscopal effect),όπου έχουμε το παράδοξο η τοπική ακτινοβόληση σε μια περιοχή να οδηγεί σε ύφεση της νόσου κάπου αλλού στο σώμα. Αυτός ο συνδυασμός ακτινοθεραπείας-ανοσοθεραπείας που είναι ακόμα στην αρχή του, η στερεοτακτική ακτινοβόληση βλαβών με μεγάλες δόσεις σε ασθενείς με ολιγομεταστατική νόσο, οι νέοι γραμμικοί επιταχυντές με ενσωματωμένο μαγνητικό αντί για αξονικό τομογράφο και η ακτινοθεραπεία με πρωτόνια αντί για φωτόνια είναι λίγες μόνο από τις συναρπαστικές εξελίξεις που «τρέχουν» στην ακτινοθεραπεία και θα μας απασχολήσουν στο άμεσο μέλλον.

*Άρθρο του Κωνσταντίνου Δαρδούφα, Ακτινοθεραπευτή – Ογκολόγου, Διευθυντή Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ΥΓΕΙΑ.